آموزش غیرحضوری، مانور آمادگی در بحران است/ هشدار حذف نظم و تعامل اجتماعی با تعطیلی مدرسه‌ها
با تشدید مشکلات زیست محیطی مانند آلودگی هوا این روزها، نظام آموزشی خوزستان با تحولی بی‌سابقه و از روی اجبار به سمت آموزش غیرحضوری رفته است. این تغییر ناگهانی آموزش حضوری به غیرحضوری، ابعاد پیچیده و دائمی به خود گرفته و سوالات جدی را درباره آینده تعلیم و تربیت ایجاد کرده است.
آموزش غیرحضوری به عنوان شیوه‌ای دوسویه، همزمان فرصت‌ها و چالش‌های بنیادین را پیش روی جامعه آموزشی، خانواده‌ها و دانش‌آموزان قرار داده است.
این شیوه نوین آموزشی، از یک سو در شرایط بحرانی، ضامن سلامت جسمانی دانش‌آموزان و تداوم جریان آموزش است. همچنین این بستر، امکان بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال را فراهم کرده و به نوعی به یک مانور آمادگی برای مواجهه با بحران‌های آینده تبدیل شده است اما روی دیگر سکه، نمایان‌گر تبعات و چالش‌های نگران‌کننده‌ای است که بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند خساراتی جبران‌ناپذیر به همراه داشته باشد.
ایجاد شکاف آموزشی و تعمیق نابرابری‌های موجود، به دلیل دسترسی نابرابر به ابزارهای دیجیتال و اینترنت باکیفیت، به ویژه در استان‌های کمتربرخوردار و حتی بین خانواده‌های یک استان، یکی از جدی‌ترین این چالش‌هاست.
دکتر عباس رضوی دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به تاثیر آموزش غیرحضوری بر روند یادگیری اظهار کرد: اول باید بدانیم که آیا این غیرحضوری شدن یک خواست بوده است یعنی بر اساس میل و اراده و اختیار بوده یا نه و بر اساس تحمیل و جبر است؟
وی افزود: اکنون در شرایطی هستیم که به صورت آگاهانه برای آموزش‌های غیرحضوری تصمیم‌گیری می‌شود. در این روزها غیرحضوری شدن آموزش در شهر اهواز و شهرهای خوزستان اجباری قلمداد می‌شود یعنی از روی میل و اراده و اختیار نیست. این تصمیم به دلیل مشکلات و اتفاق‌ها و بحران‌های آلودگی آب و هوا اتخاذ شده است.
خوب‌های آموزش غیرحضوری
دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به مزایا و معایب این تصمیم گفت: در این شرایط، حضور کودکان در مدارس ممکن است تبعاتی از نظر سلامت جسمانی داشته باشد بنابراین غیرحضوری شدن آموزش در درجه اول موجب می‌شود دانش‌آموزان از آن عوارض آلودگی‌های هوا مصون بمانند.
وی بیان کرد: از سوی دیگر، ما بعد از بحران کرونا یک دوره گذر از آموزش‌های غیرحضوری کامل به سمت آموزش‌های حضوری داشتیم و می‌دانیم که بعد از این هم چه بخواهیم چه نخواهیم، احتمالا با چنین بحران‌هایی مواجه شویم بنابراین غیرحضوری شدن مدارس و استفاده از فضای مجازی برای جبران آموزش‌ها، به نوعی یک نوع مانور آمادگی است و به ما کمک می‌کند همیشه برای شرایط غیرعادی و بحرانی آماده باشیم.
رضوی گفت: از سویی، زمانی که معلمان و دانش‌آموزان مجبور می‌شوند آموزش را غیرحضوری دنبال کنند، ملزم به استفاده از فناوری‌های جدید می‌شوند. با توجه به اینکه سبک‌های یادگیری دانش‌آموزان متفاوت است، فناوری‌های جدید می‌توانند برای برخی دانش‌آموزان و معلمان مفیدتر باشد و آن‌ها را توانمندتر کند.
وی ادامه داد: سبک یادگیری برخی دانش‌آموزان دیداری و شنیداری است بنابراین گاهی از کلیپ‌های آموزشی بیشتر از کلاس درس سود می‌برند البته ممکن است دانش‌آموزانی هم باشند که از طریق تعامل‌های حضوری بهتر یاد می‌گیرند و در روش‌های غیرحضوری متضرر می‌شوند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز اضافه کرد: دانش‌آموزان دوره ابتدایی و بخشی از دانش‌آموزان دوره متوسطه اول نسل آلفا هستند یعنی چه بخواهیم چه نخواهیم، نسل بومی دیجیتال هستند و آن‌ها در دنیای دیجیتال به دنیا آمدند، رشد کردند و در آینده هم قرار است در این دنیای دیجیتال کار کنند بنابراین بهره‌گیری از فناوری‌های مختلف برای جبران آموزش‌های حضوری می‌تواند به نوعی کمک‌کننده باشد.
بدهای «مدرسه نرفتن»
وی با اشاره به تبعات آموزش غیرحضوری در شرایطی که زیرساخت‌ها فراهم نیست، تصریح کرد: یکی از مشکلاتی که در شرایط آموزش غیرحضوری خود را نشان می‌دهد، شکاف‌های آموزشی است. مثلا در سطح کشوری، وقتی در استان خوزستان آموزش‌ها غیرحضوری می‌شوند، دانش‌آموزان ممکن است نسبت به دیگر دانش‌آموزان در دیگر استان‌های کشور از لحاظ درسی آموزش‌های کمتری دریافت کنند و کیفیت کاهش یابد و آموزش نابرابری بین استانی ایجاد می‌شود.
رضوی گفت: از سوی دیگر به دلیل‌های درآمدی، دسترسی خانواده‌ها به ابزارهای دیجیتالی، فناوری‌های جدید و حتی اینترنت، مختلف و متفاوت است و این مساله می‌تواند شکاف آموزشی و نابرابری‌ها را بیشتر کند.
وی بیان کرد: بخشی از این شکاف هم، داخل استانی است یعنی در درون استان و حتی بین خانواده‌ها تفاوت وجود دارد و این تفاوت‌ها می‌تواند تاثیرهای منفی بر آموزش بگذارد.
دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز درباره اهمیت حضور دانش‌آموزان در فضای مدرسه هم گفت: اگر به دانش‌آموزان به ویژه دانش‌آموزان دوره متوسطه اول که در دوره اوایل نوجوانی هستند، بگوییم که ما می‌خواهیم اردویی در مدرسه برگزار کنیم، خیلی خوشحال می‌شوند اما اگر بگوییم خانواده‌ها هم در اردو باشند، همه ناراحت می‌شوند و می‌گویند: «ما اصلا این اردو را نخواستیم!» دلیل این وضعیت این است که دانش‌آموزان در مدرسه و در تعامل با همسالان هویت پیدا می‌کنند، کم‌کم استقلال پیدا می‌کنند و این علاقه شاگردان به حضور در مدرسه، یک مزیت است.
وی افزود: حضور و تعاملات اجتماعی برای دانش آموزان بسیار سودمند و مطلوب است بنابراین وقتی که آموزش غیرحضوری می‌شوند، این تعاملات اجتماعی کم و حذف می‌شوند و می‌تواند تبعاتی را داشته باشد.
رضوی ادامه داد: از نظر روحیه هم ممکن است کودکان تضعیف شوند. از سوی دیگر وقتی که هرازگاهی آموزش‌های‌مان غیرحضوری می‌شوند و تعطیلی مدرسه‌ها اتفاق می‌افتد، نظم و انضباطی که همواره در مدارس بود و آن را ترویج می‌کردیم، سست و تضعیف می‌شود.
تاکید بر آماده‌سازی دانش‌آموزان برای ورود به فضای آموزشی دیجیتال
دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز در خصوص دلایل لزوم آموزش حضوری و تاثیر حضور زودهنگام دانش‌آموزان در فضای مجازی بیان کرد: آموزش‌های غیرحضوری اجباری هستند و تبعات خودشان را هم دارند. این نسل، «بومی دیجیتال» هستند یعنی زمانی که چشم‌شان را باز کردند، فناوری‌های دیجیتالی وجود داشته است و با آن‌ها بزرگ شده‌اند اما به دلیل اینکه مهارت‌های لازم یا آداب لازم برای حضور دانش‌آموزان و کودکان‌مان در فضای مجازی را به درستی آموزش نمی‌دهیم، ممکن است آنان آسیب ببینند بنابراین این تاثیرهای منفی بعضا وجود دارد.
وی افزود: آموزش مهارت‌ها و آداب دیجیتال می تواند این تبعات را کاهش دهد و مثلا باید توجه به حریم خصوصی را به کودکان آموزش دهیم یا باید به آنان یاد بدهیم که هر مطلبی را در فضای مجازی برای دیگران، بدون توجه و مطالعه، ارسال نکنند.
رضوی گفت: کنترل روی محتوا باید در دوره‌های ابتدایی و زمانی که بچه‌ها کوچک‌تر هستند، انجام شود. نرم‌افزارهای خاصی وجود دارد که کمک می‌کند دسترسی‌های دانش‌آموزان را محدود کنیم اما این کار بیشتر برای دانش‌آموزانی که کودک هستند و در سنین پایین ابتدایی هستند، می‌تواند کارساز باشد و وقتی دانش‌آموزان به دوره متوسطه می‌رسند، دیگر کنترل‌ها باید جای خود را به آموزش‌ها و در واقع آموزش سواد دیجیتال به آن‌ها بدهند.
